SAKARYA YÖRESİ HALK OYUNLARI

Halk oyunları ve müziğinde göçlerin etkisinde çeşitlilik izlemektedir. Doğu Karadeniz, Doğu Anadolu, Trakya ve Ege Bölgeleriyle Kuzey Kafkaslardan gelen topluluklar farklı oyun ve müzikler sergilemektedirler. Kemençe eşliğinde oynanan ve doğu Karadeniz bölgesi oyunu olan horon, Çerkez ve Abaza topluluklarının Armonika eşliğinde kızlı-erkekli Kafkas oyunları, Geyve ve Taraklı ilçesinde, davul, klarnet ve keman eşliğinde karşılama gibi kadın ve erkeklerce Zeybek oynanır. Ancak yörede oynanan halk oyunlarını iki ana grupta incelemek olanaklıdır:

1. Sakarya Yöresi Manav Halk Oyunları

2. Göçmen Halk Oyunları ve Dansları

a. Karadeniz Oyunları (Trabzon, Artvin yöreleri ağırlıklı oynanmaktadır)

b. Kafkas Oyunları ve Dansları (Gürcü, Abhaz ve Çerkes oyunları ve dansları)

c. Balkan ve Rumeli Oyunları ile Dansları (Üsküp ile Trakya ağırlıklı)

d. Doğu Anadolu Oyunları (Erzurum ve Sivas ağırlıklı)

YÖREDE MANAVLAR TARAFINDAN OYNANAN OYUNLARIN ADLARI VE ÖLÇÜLERİ

Yöre oyunlarında kadın ve erkekler birbirlerinden farklı yerlerde ve ayrı olarak oynarlar. Yani kadın ve erkeğin aynı oyunda birlikte yer alması ya da aynı yerde bile oyunları sergilemesi yörede halen hoş karşılanmamaktadır. Yöre oyunları, evlenme geleneği ve düğün orijinli bir özellik arz etmektedir. “Kadın Karşılaması” (A Meleğim), kadınların kendi aralarında kına gecelerinde oynanmaktadır.

Yöredeki halk oyunlarının oynanma biçimlerine genel olarak bakarsak:

Konak Getirme”, “Ada Kasabı” ve “Geyve-Taraklı Kasabı” oyunları düz sıralı,

Taraklı Karşılaması” ve “Kadın Karşılaması”/(A Meleğim) oyunu karşı karşıya,

Karagözlüm”, “İnce Hava”, “Geyve/Pamukova/Taraklı Zeybeği”, “Geyve-Taraklı Çiftetellisi”, “Kocakarı Kocaadam” ve “Genç Osman” oyunları daire halinde oynanmaktadır.

Ayrıca “Konak Getirme” oyunu el ele tutuşarak; “Karagözlüm” oyunu da daire halinde oynanırken, sözlü kısmına gelindiğinde kollar omuza atılır ve müziğin ritmine uygun olarak sağa-sola ayaklarda yaylanarak sallanma yapılmaktadır. “Geyve-Taraklı Kasabı”nda omuzlardan tutularak tek sıra halinde oynanır. Yörede oynanan oyunlarda komut verilmemekte ve istenilen sayıda kişi ile oyunlar oynanmaktadır.

Tüm oyunlarda kaşık kullanılmaktadır. Ancak oyunları kimileri kaşıksızda oynamaktadır.

Birçok oyun ismi ifade edilse de bu müziklerin/oyunların oyun formları ya bulunmamakta veya günümüzde oynanmamaktadır. “Türkmen Alayı”, “Gelin İndirme”, “Gelin Bindirme”, “Karşıdan Gelir Sarı”, “Hey Gaziler” gibi. Kimi zamanda oyunların oynanış biçimleri ve müzikleri aynı olmasına karşın adlandırılmalarında farklılıklar olduğu görülür. Geyve ilçesinde “Kasap”/“Geyve Kasabı” olarak bilinip oynanan oyun Adapazarı ilçesinde “Ada Kasabı” ismini alır. Yine Geyve ilçesinde oynan “Zeybek”/“Geyve Zeybeği” olarak oynanan oyun Taraklı ilçesinde “Taraklı Zeybeği”, Pamukova ilçesinde “Pamukova Zeybeği” olarak isimlendirilmektedir. Geyve, Pamukova ve Taraklı ilçelerinde oynanan “Karşılama” oyunu da “Kadın Karşılaması” veya A Meleğim” ya da “Vama-Geme” adında aynı müzik ve benzer oynama biçimiyle yörede adlandırılmaktadır. “Nirinam” oyununun da “Argatlı” ismini aldığı görülür.

Bazı oyunların da yöresel ağız nedeniyle farklı adlandırmalar alır. “Domine” oyununun bazı Muhacir köylerinde “Dominik” adıyla söylenir.

KONAK GETİRME (4/4’LÜK)

Oyun adını farklı yerlerden düğünler için yapılan yolculuk sırasında araba veya hayvanla yol alırken veya iki menzil arasındaki erişilen mesafeler arasında mola verme sırasında dinlenme yerine gelen konukların müzisyenlerle birlikte karşılanıp dinlendirilmesi ve eğlendirilmesi uygulamasından alır. Yani oyun konukların dinlene dinlene düğün yerine getirilmesini konu almaktadır. Düğünlerde karşı (erkek/kız) tarafının düğün evine gelirken konak yapılan yerlerde hazır bulunan müzisyenler eşliğinde gelen konuklar tarafından açık alanlarda eğlence amaçlı oynanır. Aynı zamanda konağa ya da eve gelen misafirlerin düğüne geldiklerinde ilk olarak oynadıkları oyundur. Müzik yapısı olarak ana usul 4/4 lük’tür. Üflemeli, vurmalı, tezeneli, yaylı sazlar gibi çalgılarla oyun müziği icra edilir. Kına geceleri ve düğünlerde açık ve kapalı alanlarda eğlence amaçlı olarak erkekler tarafından düz sıra biçiminde kaşıkla oynanır.

Yörede “Konak Getirme”, düğüne gelen konakların (konukların) misafir olarak inecekleri eve, oradan da düğün evine gelirken yolda oynadıkları oyundur. Gelen misafirler çalgıyla ve oyunla karşılanır ve kalacakları ya da oturacakları yere kadar götürülürken oynanan bu oyun, bir erkek oyunudur. Manav köylerinde yapılan düğünlerde birden fazla çalgı takımı, birkaç ayrı yerde misafir karşılarken, köyün gençleri de konak getirme oyuna eşik eder ve gelen misafirlerde bu oyuna katılarak coşkuyla oynarlar.

Müzik ve Ritim Nota Bakımından [Karar Sesi: La / Ses Aralıkları: La-mi / Donanımı: Si bemol 2 / İcrada Kullanılan Çalgılar: Cümbüş-Klarnet-Keman-Ritim / Metronomu: 96 / Usul Yapısı: 4/4’lük Türk Halk Müziği usul yapısı tasnifinde birleşik usul olarak ifade edilir.]

KARŞILAMA/VAR GEL/VAMA-GELME/A MELEĞİM (9/8’LİK)

Oyun adını düğün için gelen konukların eve ulaşıp düğün evini kız ve erkeklerinin gelenleri karşılamasından alır. Yani oyun, konukların kız ya da erkek tarafına ulaşması ve karşılanmasını konu alır. Düğünlerde karşı tarafının konaklardan sonra düğün evine birlikte geldikleri müzisyenlerle karşılanması sırasında erkekler tarafından açık ve kapalı alanlarda eğlence amaçlı oynanır. Ayrıca kadınlar tarafından da kına gecelerinde kendi aralarında da daha çok kapalı alanlarda eğlence amaçlı oynanır ve o zaman “Kadın Karşılaması” adını alır. Misafirlerin düğün evine geldiklerinde ikinci olarak oynadıkları oyundur. Müzik yapısı olarak birleşik usul 9/8’lik’tir. Üflemeli, vurmalı, tezeneli, yaylı sazlar gibi çalgılarla oyun müziği icra edilir. Kına geceleri ve düğünlerde açık ve kapalı alanlarda eğlence amaçlı olarak erkekler tarafından karşılıklı düz sıra biçiminde kaşıkla oynanır. Düğünlerde kız tarafı ve erkek tarafının kızlarının birbirleriyle karşılıklı oynaması şeklinde görülürken zaman içerisinde kızlar ve erkekler tarafında karşılıklı oynama biçimini alır.

Müzik ve Ritim Nota Bakımından [Karar Sesi: La / Ses Aralıkları: La-sol / Donanımı: Si bemol 2 / İcrada Kullanılan Çalgılar: Cümbüş-Klarnet-Keman-Ritim / Metronomu: 120 / Usul Yapısı: 9/8’lik Türk Halk Müziği usul yapısı tasnifinde birleşik usul olarak ifade edilir.]

GENÇ OSMAN (2/4’LÜK)

Oyun adını sevdaya tutulan ve âşık olan Osman adlı gençten alır. Osman adındaki bir genç ile yörede yaşayan bir genç kız arasındaki aşkı anlatan ve aralarındaki bu sevdayı biraz da alaya alan eğlence amaçlı bir oyundur. Kına geceleri ve düğünlerde erkekler ve kadınlar tarafından ayrı ayrı açık ve kapalı alanlarda eğlence amaçlı olarak daire ve yarım daire biçiminde kaşıkla oynanır. Müzik yapısı olarak ana usul 2/4’lük’tür. Üflemeli, vurmalı, tezeneli, yaylı sazlar gibi çalgılarla oyun müziği icra edilir.

Müzik ve Ritim Nota Bakımından [Karar Sesi: La / Ses Aralıkları: La-sol / Donanımı: Si bemol-do diyez-si natürel / İcrada Kullanılan Çalgılar: Cümbüş-Klarnet-Keman-Ritim / Metronomu: 96 / Usul Yapısı: 4/4’lük Türk Halk Müziği usul yapısı tasnifinde birleşik usul olarak ifade edilir.]

GEYVE-TARAKLI ÇİFTETELLİSİ (4/4’LÜK)

Oyun adını oynandığı Geyve ilçesinden alır. Kızların veya erkeklerin birbirlerine oyun oynama üstünlüklerini göstermek için oynadıkları oyundur. Eğlence amaçlı müzik eşliğinde göğüs ve göbek titreterek, gerdan kırarak oynanan hareketli bir tür oyundur. Müzik yapısı olarak ana usul 4/4 lük’tür. Üflemeli, vurmalı, tezeneli, yaylı sazlar gibi çalgılarla oyun müziği icra edilir. Kına geceleri ve düğünlerde açık ve kapalı alanlarda eğlence amaçlı olarak erkekler ve kadınlar tarafından ayrı ayrı daire ve düz sıra biçiminde kaşıkla oynanır.

Müzik ve Ritim Nota Bakımından [Karar Sesi: La / Ses Aralıkları: La-do / Donanımı: Si bemol 2 / İcrada Kullanılan Çalgılar: Cümbüş-Klarnet-Keman-Ritim / Metronomu: 100 / Usul Yapısı: 9/8’lik Türk Halk Müziği usul yapısı tasnifinde birleşik usul olarak ifade edilir.]

MEŞELİ (9/8’LİK)[6]

Oyun adını Geyve Boğazına yakın Meşeli köyünden alır. Oyun orman köylüsünün yaşamını konu alır. Müzik yapısı olarak ana usul 4/4 lük’tür. Üflemeli, vurmalı, tezeneli, yaylı sazlar gibi çalgılarla oyun müziği icra edilir. Kına geceleri ve düğünlerde açık ve kapalı alanlarda eğlence amaçlı olarak erkekler tarafından açık ve kapalı alanlarda düz sıra biçiminde kaşıkla oynanır.

Müzik ve Ritim Nota Bakımından [Karar Sesi: La / Ses Aralıkları: La-do / Donanımı: Si bemol 2 / İcrada Kullanılan Çalgılar: Cümbüş-Klarnet-Keman-Ritim / Metronomu: 100 / Usul Yapısı: 9/8’lik Türk Halk Müziği usul yapısı tasnifinde birleşik usul olarak ifade edilir.]


[1] Bu Alanda Yapılmış Çalışmalar: Ahmet İşsever, Geyve Yöresi Halk Oyunları Gelenekler-Görenekler, Yayınlanmamış Çalışma Dosyası (Ali Aktaş Özel Arşivi), Geyve, 2002; Yaşar Şahin, Sakarya-Geyve Yöresi Araştırması, Milli Eğitim Bakanlığı A Kategorisi Jüri Üyeliği Araştırması (Yayınlanmamış Çalışma), Adapazarı, 1996; Türker Eroğlu, & Köktan, Yavuz & Eroğlu, Erol & Gönültaş, Çiğdem; Sakarya Halk Kültürü (Derleme Çalışması), Sakarya Valiliği Yayını, Sakarya, 2003; Çolak, Nejdet; Geyve Yöresi Halk Oyunları ve Müzikleri Derleme Çalışması, Şile Halk Eğitim Merkezi Yayınlanmamış Çalışma, İstanbul, 2002; Şendil, Pelin; Sakarya İli Geyve İlçesi’nin Sosyo-Kültürel ve Folklorik Yapısı, İTÜ Türk Musikisi Devlet Konservatuarı Türk Halk Oyunları Bölümü Öğreticilik Ana Sanat Dalı Yayınlanmamış Bitirme Çalışması, İstanbul, 2002; Ali Aktaş, “Marmara Bölgesi’ndeki Manavlarda Zeybek Kültürü: Geyve-Taraklı, Pamukova ve Korudere Zeybeği”, Zeybek Kültürü Sempozyumu (24-25 Ekim 2002), Muğla Üniversitesi Yayını, Muğla, 2004, s.11-38; Ali Aktaş, “Kültürel Renkleriyle Sakarya (Dosya-1: Dört Yol Ağzında Bir İl Sakarya)”, Bizim Sakarya Gazetesi (31 Mart -7 Nisan 2006); Ali Aktaş, “Kültürel Renkleriyle Sakarya (Dosya-2: Sakarya’ya Göçler ve Kültürel Doku)”, Bizim Sakarya Gazetesi (8 Nisan-17 Mayıs/1-20 Haziran 2006)

[2] Ahmet İşsever, a.g.ç., 2002, s.6, 9 (oynanma biçimi ve oynandığı yerler); Türker Eroğlu, vd.; a.g.e., s.214, 217 (açıklaması), 231 (notası)

[3] Ahmet İşsever, a.g.ç., s.6, 14 (notası); Türker Eroğlu, vd.; a.g.e., s.214, 217 (açıklaması ve sözleri), 232-233 (iki ayrı notalama var)

[4] Ahmet İşsever, a.g.ç., s.6, 9 (oynanma biçimi), 16(notası); Türker Eroğlu, vd.; a.g.e., s.214, 219 (açıklaması), 227 (notası)

[5] Ahmet İşsever, a.g.ç., s.6, 9 (oynanma biçimi); Türker Eroğlu, vd.; a.g.e., s.214

[6] Ahmet İşsever ,a.g.ç., s.6; Türker Eroğlu, vd.; a.g.e., s.214